Falamos con Aránzazu Narbona, doutora en economía mundial, sobre a xeoestratexia mundial actual e o seu impacto no sector ambiental. A Dra. Narbona é consultora e colabora como directora académica e profesora de Executive Education en ESADE, dirixindo programas executivos como o de Economía Circular desta escola de negocios.
- A xeopolítica actual ten varias frontes abertas: as guerras de Ucraína e de Oriente Medio; a tensión en Taiwán; líderes políticos en contra do cambio climático. Como afecta isto ao desenvolvemento sostible?
Estamos nunha situación onde a crise e as disrupcións chegan por moitas frontes. Isto débese a que estamos nunha contorna inestable no que o mundo BANI converteuse no noso día a día. Este acrónimo, como ben sabemos, recolle as características nas que hoxe en día as empresas teñen que desenvolver os seus negocios e reflicten a (B: Brittle) fraxilidade, a (A: Anxiety) ansiedade que estes cambios xeran, a (N: Non-linear) non linealidad dos mesmos e a (I: incomprehensive) incomprensión que moitas veces xórdenos fronte a estes problemas. É por iso, que a situación xeopolítica actual, unha das disrupcións deste mundo BANI, suscita, nestes momentos, moito máis interese dada a situación tan inestable a nivel de conflitos bélicos internacionais.
A crise en Ucraína, a guerra en Israel e agora co ataque recente de Irán, fannos expornos diferentes escenarios xeopolíticos onde a situación pode pasar por unha desescalada a unha escalada limitada ou a nivel mundial, polo que os problemas e a deterioración ambiental parecen quedar nun segundo plano.
Con todo, o cambio climático e a loita contra el non debe de obviarse, pois segue sendo un dos maiores retos que a humanidade no seu conxunto debemos afrontar. É lóxico que os países dentro da súa axenda política establezan prioridades, pero cada unha das disrupcións que nestes momentos vivimos teñen importancia e repercusión. É por iso que, actualmente, fálase de novo do concepto de ‘policrisis’ como o fenómeno que estamos a vivir, no que se solapan diferentes frontes ao xeopolítico ou económico e séguelle o cambio climático.
- No Cume do Clima, celebrada en novembro de 2023, fixeron un balance do Acordo de París, o cal non foi moi positivo. Chegarase a un consenso nos compromisos relacionados co ámbito da sustentabilidade?
Os compromisos internacionais alcanzados no cume de París e o obxectivo final de manter a subida das temperaturas globais por baixo do 1,5ºC supoñen o gran reto para todos os Estados membros que asinamos devandito convenio.
Non hai que esquecer que todos os acordos internacionais asinados no ámbito das COPs e dos Cumes Mundiais do Cambio Climático son acordos voluntarios. É por iso que a Unión Europea, de maneira voluntaria, ergueuse en líder no ámbito internacional nestes temas e, aínda que non é o seu feudo, si que é un dos nosos retos prioritarios e un dos nosos flagships dentro da axenda política da Unión Europea.
Non hai que esquecer que a Unión Europea desde os seus inicios considerou o tema ambiental como unha das súas prioridades e que levamos traballando nos plans de acción ambiental, os Environmental Action Plan, desde o ano 1971.
Na actualidade estamos involucrados na implementación e o desenvolvemento do oitavo destes plans, dentro do cal se enmarca o Pacto Verde Europeo, e o obxectivo da descarbonización no ano 2040. É importante que o resto dos países asinantes dos acordos internacionais de Nacións Unidades se dean conta da importancia e a necesidade de que afrontemos de maneira global e coordinada o reto que o cambio climático está a supoñer para todos os países e pobos do mundo.
- Na Asemblea de Viratec, celebrada o pasado mes de marzo, comentou que as economías avanzadas seguen sendo actores crave do comercio mundial, pero que xa non son dominantes. Como afecta o grupo dos BRICS+ na estrutura política e económica mundial, ata o de agora dominada principalmente por potencias occidentais?
Un escenario futuro moi probable para a humanidade no ámbito xeopolítico, sen dúbida é a conformación de bloques rexionais mundiais que supoñan un enfrontamento de ideoloxías e de formas de entender a vida, a economía e a sociedade.
De feito, tal e como presentei na conferencia impartida no peche da terceira Asemblea da Agrupación industrial Empresarial de Viratec, é moi probable que nos encamiñemos cara a unha nova contorna denominada Guerra fría 2.0, onde dous bloques mundiais se enfrontan e se confrontan.
Sen dúbida, a invasión de Rusia a Ucraína foi o detonante e a partir de aí atopámonos cun novo grupo reforzado, que son os BRICS, que desde o ano pasado, no seu quinceavo cume, Brasil, Rusia, India, China e Sudáfrica decidiron abrir este bloque rexional a novos países que presentaran a súa candidatura.
De feito, seis foron os países elixidos de entre uns 20 que estaban como candidatos para que, a partir do 1 de xaneiro deste ano 2024, formasen parte deste novo grupo denominado BRICS+ ou BRICS ampliados. Incorporáronse a este grupo Arabia Saudita, Emiratos Árabes, Exipto, Etiopía e Irán. Finalmente, Arxentina pospuxo a decisión de entrar, desde a elección do seu novo presidente Milei.
Que é o que ocorre? Que nos atopamos nunha contorna xeopolítica onde os países que conforman os BRICS ampliados están todos rexidos por unha regra autoritaria, ditatorial, de partido único liderados este ano por Rusia, que tomou a presidencia deste grupo. Dentro deste bloque, imos atopar co primeiro produtor do mundo de petróleo e o primeiro importador de petróleo do mundo, é dicir, con Arabia Saudita e con China, quen sen dúbida están a gañar relevancia a nivel internacional na xestión da enerxía.
É por iso que, os retos que esta nova contorna xeopolítica van supoñer para a transición ecolóxica son moitos e moi relevantes. Non esquezamos que ningún dos países BRICS+ impuxeron sancións económicas ou políticas contra Rusia, tras a invasión deste país a Ucraína, e que por tanto a Unión Europea, EE.UU. e Suíza quedan como únicos países que si o fixeron.
O problema destas sancións é que Rusia conseguiu, debido ao aumento dos prezos da enerxía, aumentar o seu balance comercial e, sorprendentemente, segundo recoñece o Fondo Monetario Internacional, o seu desempeño económico este ano está a ser moito mellor do esperado, ao redor dun 2 %.
- Que papel debería xogar unha empresa española á hora de buscar oportunidades en mercados emerxentes?
As empresas españolas teñen sen dúbida unha gran oportunidade ante si e teñen que potenciar a súa saída a mercados internacionais.
Os países emerxentes foron sempre un dos temas pendentes para o empresariado español, pois, en ocasións, decidimos internacionalizar os nosos proxectos cara a áreas do mundo onde existían uns lazos históricos, de confianza e culturais, como é América Latina, que nos permitía implementar a nosa actividade empresarial dunha maneira moito máis sinxela.
Con todo, o empresariado español mellorou, tanto o seu músculo financeiro como co seu coñecemento e as súas habilidades para afrontar procesos de internacionalización, e creo, sen dúbida, que é o momento no que temos que saír a novos mercados, temos que ser capaces de posicionarnos, de abrir oportunidades comerciais da man dos nosos socios europeos buscando alianzas que nos permitan seguir crecendo e expandindo os nosos negocios.
- Canto pesa unha marca país na xeración de oportunidades nun mercado internacional?
A marca país é sen dúbida un dos feitos máis importantes que facilitan a entrada en novos mercados. Con todo, en España é necesario reforzar o empeño que desde as administracións públicas e o esforzo que se realiza para mellorar a nosa marca internacional.
A coherencia a nivel internacional, a rotundidade, a cohesión á hora de tomar decisións son vitais para que o noso empresariado consiga ese respaldo, esa confianza noutros mercados.
O resultado de diferentes accións pode axudarnos a mellorar esta marca persoal, esta marca de país, esta marca España, que sen dúbida ten que empezar a afastarse de mitos e feitos que simplemente non fan máis que limitar á empresa española, pois temos que romper xa coa idea de que España tan só é sol, praia, comida e flamenco.
Hai moitísimos negocios, moitísimas empresas que están a apostar pola tecnoloxía. Especificamente no ámbito da economía circular, da transición ecolóxica, temos un gran potencial. Temos empresas que son líderes na xestión da auga, dos residuos, ou mesmo da enerxía renovable. E debemos ser capaces de presentar e dar a coñecer casos de éxito. A visibilidade empresarial das nosas empresas é sen dúbida un dos feitos para que se nos recoñeza mellor noutros mercados.
- Os minerais críticos teñen un gran peso estratéxico e económico. Cre que son un elemento crave para determinar que país e/o industria ten o poder? Como cambiará a súa demanda a medida que avancemos cara á neutralidade enerxética?
Respecto a os minerais raros no proceso de transición ecolóxica, démonos conta de que moitos minerais que caeran no esquecemento e que apenas eran relevantes no proceso de produción entendido desde unha economía lineal, hoxe en día reveláronse como materias primas moi importantes para poder levar a cabo a transición ecolóxica.
Non se pode obviar que América Latina e moitos países do subcontinente americano como Chile, Perú, Colombia, etc. teñen un alto potencial neste sentido, xa que nestes países, nestas rexións do mundo existen grandes reservas de minerais que hoxe en día son claves, como o litio, o cobre, o cobalto.
España debería ser capaz de apalancarse nos lazos que xa temos con estes países. Sería necesario que reforzásemos o noso posicionamento en América Latina para que así non perdésemos as oportunidades comerciais e non perdésemos a capacidade de crear novos vínculos para aprovisionarnos destes minerais raros ou minerais críticos, que países como China xa se deu conta da importancia de ter o acceso aos mesmos a un prezo barato. E por iso China hoxe en día estase acelerando, está a entrar e asinando acordos comerciais con América Latina, con estes países que acabo de mencionar, porque busca ter acceso ás materias que van ser logo necesarias en todo o proceso de xeración de compoñentes, de materiais e de maquinaria relacionada coa transición ecolóxica.
España non pode perder esta baza. Temos que animar ao empresariado para ser áxil na firma de convenios, na procura de socios, para que desta maneira tamén melloremos a nosa independencia no proceso de aprovisionamento.
Tras a crise que a COVID expuxo ás cadeas de subministración globais a súa rotura e o desencanto que temos hoxe en día con respecto ao sistema de globalización económica mundial temos que buscar novos socios ou aliados, o denominado termo friendship , que nos anima a buscar alternativas a provedores que estaban no sueste asiático ou en China. América Latina, por tanto, con case un 40 % de reservas destes minerais, é sen dúbida o foco que actualmente deben de ter as empresas españolas en mente.
- A independencia enerxética pasou de ser unha alternativa a unha necesidade. De que maneira lle benefícia a España e a Galicia esta situación?
Galicia e o empresariado galego que traballa no ámbito da economía circular demostrou, e así me dei conta durante esta terceira asemblea da Agrupación industrial Empresarial de Economía Circular Viratec, que ten ganas, que ten forza, que ten experiencia e, sen dúbida, Galicia, como parte do noso país, pode posicionarse de maneira moi significativa á avanzada nestes temas.
Gustaríame que a miña conferencia servise para abrir os ollos ao empresariado galego e poñer de relevancia a importancia de estar informados, non creando pánico, senón creando un mindset global para os negocios, entendendo os retos xeopolíticos que hoxe en día as empresas teñen e que, por tanto, desde España e desde Galicia temos que ser capaces de, mellorando a nosa formación, mellorando o noso coñecemento, mellorando as nosas habilidades empresariais, sexamos capaces de atopar oportunidades nos retos xeopolíticos que se nos presentan neste ano 2024.
Non quería terminar a entrevista sen antes agradecer a oportunidade que desde a agrupación industrial Viratec me deron para contribuír co peche da miña conferencia a esta marabillosa xornada. Animo e convido que isto teña unha gran continuidade no futuro. A súa xerente, Ana Botas de Cal, é unha persoa coa capacidade como para impulsar ao empresariado galego neste ámbito. Agradezo a oportunidade tamén ao seu presidente, Iván José Vicente, por permitirme dirixirme a todos os socios presentes na Asemblea. Moitas grazas por esta experiencia.